( 1858 - 1913 )
Hoàng Hoa Thám còn gọi là Đề Thám. Khi còn trẻ tuổi, Hoàng Hoa Thám đã tham gia các cuộc khởi nghĩa chống Pháp và trở thành thủ lĩnh của phong trào Yên Thế. Trong gần 30 năm, ông đã tổ chức đánh Pháp nhiều trận lớn gây cho Pháp những tổn thất nặng nề. Tiêu biểu là các trận ở thung lũng Hố Chuối và Đồng Hom. Tháng 1 năm 1909, Pháp dùng một lực lượng đông đảo tổng tấn công vào căn cứ Yên Thế. Hoàng Hoa Thám vừa tổ chức đánh trả, vừa phải rút lui khỏi Yên Thế. Lực lượng nghĩa quân bị thiệt hại nặng nề, giảm sút dần và tới cuối 1909 thì bị tan rã. Ông phải sống ẩn náu trong núi rừng Yên Thế. Đến năm 1913, ông bị bọn phản bội làm tay sai cho Pháp sát hại. Cuộc khởi nghĩa chấm dứt. Tuy thất bại nhưng cuộc khởi nghĩa Yên Thế đã ghi một mốc son lịch sử trong thời kỳ đầu kháng Pháp.